Chiếu dứa rừng hay còn gọi là chiếu Cỏr – là loại chiếu mang đặc trưng riêng của các đồng bào dân tộc thiểu số nói chung và người đồng bào dân tộc Jẻh ở huyện Đăk Glei nói riêng. Từ xa xưa đến nay người đồng bào Jẻh vẫn luôn giữ gìn, bảo tồn lại chiếu dứa rừng này bởi nó không chỉ giúp đồng bào chống chọi với cái lạnh của những tháng cuối năm ở vùng cao, mà còn là món quà cưới của những chàng thanh niên trong làng gửi đến người con gái mà họ yêu thương.

Dân làng vào rừng kiếm lá Cỏr

Mặc cho thời tiết lạnh buốt cộng thêm những cơn mưa kéo dài của những ngày cuối năm, chúng tôi theo chân già A Nhác ở làng Đông Nay, xã Đăk Man, huyện Đăk Glei vào rừng tìm lá dứa rừng hay còn gọi là lá Cỏr để đan chiếu. Già cho biết lá Cỏr chủ yếu mọc tự nhiên ở trong rừng, dưới những tán cây rậm rạp. Khi chặt phải chọn những bụi cây xòe to, có thân dày, lá xanh mướt và dài. Nếu gặp bụi cây to, có khi chọn được những lá tốt dài đến gần 3m. Men theo con suối, chúng tôi đã có thể nhìn thấy những bụi cây Cỏr mọc xanh tươi.

Vì nhà rông có không gian rộng nên người Jẻh thường tập trung đan chiếu Cỏr ở nhà rông, vừa có thể thoải mái hong lá dưới bếp lửa, vừa có chỗ ngồi đan lát thuận tiện. Bên bếp lửa, già A Nhác vừa chuẩn bị các khâu đan lát vừa kể chuyện: Ngày xưa, cứ đến những tháng trời mưa lạnh, sau vụ thu hoạch, không làm rẫy được thì bà con dân làng lại lên rừng lấy lá Cỏr về, tập trung gom lại tại nhà rông. Lá Cỏr được treo đầy bên trong nhà rông, bên dưới lại chụm đốt 4 – 5 bếp lửa để hong lá mấy ngày liền rồi lại tụ tập cùng nhau đan chiếu.

Cũng theo già A Nhác: Bà con trong làng thường hay đi chặt lá Cỏr vào tháng 06, tháng 11, tháng 12 trong năm sau đó đem về phơi, sau khi phơi xong thì chẻ. Trong mùa mưa như thế này thì lá dứa sẽ mềm hơn, dẻo hơn và dễ đan hơn và chiếu cũng sẽ bền hơn khi sử dụng. Khi những chiếc lá đã bắt đầu héo, mọi người lại quấn từng chiếc lá quanh khúc gỗ kéo qua kéo lại. Làm như vậy để lá mềm ra, đan sẽ không bị gãy và khi nằm cũng êm hơn. Chiếu Cỏr không quá khó để đan, nhưng để có được một chiếc chiếu đẹp phải thật khéo tay: Từng chiếc nan phải được bện chặt, không có khe hở, viền chiếu cũng phải được gấp làm sao thật thẳng, không cong vẹo. Thông thường nếu đan liên tục và có người phụ giúp thì một ngày có thể làm xong một chiếc chiếu. Chiếu Cỏr có nhiều kích cỡ, nhưng thông dụng nhất vẫn là chiều dài 3m và chiều rộng 2m. Đặc biệt, chiếu Cỏr nằm rất ấm và bền, nếu giữ kỹ có thể dùng đến 7 – 8 năm mới hỏng.

Già làng A Chẹt đan chiếu Cỏr

Nổi tiếng làm chiếu Cỏr đẹp nhất làng, già làng A Chẹt vừa thoăn thoắt đan chiếu, vừa cho biết: Ngày trước, người Jẻh ở đây thường làm chiếu Cỏr mang sang Lào hoặc đổi cho người dân tộc Triêng để lấy những tấm đồ, cà tu về đắp, mặc trong mùa lạnh. Thêm nữa, đây còn là món quà cưới được các chàng trai Jẻh dùng làm quà tặng cho gia đình người con gái mà mình yêu thích và có ý chọn người đó làm vợ.

Già làng A Chẹt làng Đông Nay, xã Đăk Man cho biết thêm: Chiếu dứa rừng truyền thống ở đây chủ yếu là để sử dụng ngủ trong gia đình, có khi được tặng cho người yêu. Còn khi anh em, bạn bè đến nhà thì trải chiếu mời anh em ngồi chơi, nghỉ ngơi, chứ theo phong tục của người Jẻh không dùng chiếu mua ngoài chợ để đón khách.

Theo già Già A Nhác: Dân làng mình đan chiếu đây là của ông bà ngày xưa truyền dạy cho con cháu bây giờ nên nó rất là quý đối với người dân tộc Jẻh. Mình sẽ giữ nghề truyền thống đan chiếu này và chúng tôi sẽ dạy lại cho con cháu thanh niên trong làng biết đan chiếu, không để mai một dần truyền thống này.

Năm ngoái, thôn Đông Nay, xã Đăk Mar đã phát động bà con đi chặt lá Cỏr về tập trung ở nhà rông để người già truyền dạy cho lớp trẻ, bảo tồn và giữ nét văn hóa truyền thống đặc sắc của đồng bào Jẻh ở vùng cao Đăk Glei./.

Nguồn: www.kontum.gov.vn-HT